Champagne van de boer: werkwijze en ontwikkelingen
▲ Producent van Champagne William Saintot: een RM.
Grower Champagne, je ziet het regelmatig op onze social media voorbij komen. De naam zegt het stiekem al: Champagne van de Growers.
Wie zijn de Growers en waar passen ze binnen de Champagne?
De Growers zijn de mensen die de wijngaarden onderhouden en Champagnedruiven verbouwen, de boeren dus. Deze boeren houden zich bezig met zowel de wijngaard als het produceren van Champagne. Nu zul je je afvragen: “dat is toch altijd het geval?”
Zeker niet. Er zijn ruim 16100 wijnbouwers, ongeveer 130 coöperaties en 360 huizen. De Grandes Marques aka grote Champagnehuizen hebben zo'n 70% van de productie en verkoop in handen, maar bezitten niet genoeg wijngaarden om aan deze productie te kunnen voldoen. Om precies te zijn, bezitten zij maar zo'n 10% van de wijngaarden. De rest is in handen van de boeren.
De huizen kopen dus druiven of most (druivensap) op bij de boeren en maken daar Champagne van. Dit is eigenlijk altijd zo geweest en ligt in lijn met het feit dat Champagne van origine een blend van verschillende wijnen is; wijn van verschillende boeren, afkomstig van verschillende cru's (gemeenten), wijngaarden, jaren en druiven.
Tegenwoordig is een deel van de boeren nog steeds grotendeels afhankelijk van de verkoop van druiven of most aan de grotere huizen. Soms wordt een gedeelte verkocht, soms het geheel. De druiven die de boeren zelf houden, worden gebruikt om zelf wijn mee te maken of om bijvoorbeeld aan te leveren bij een coöperatie. We springen nog even terug naar de verschillende soorten producenten om het wat duidelijker te maken.
RM - Récoltant-Manipulants:
de wijnbouwer die zowel in de wijngaarden werkt als de wijn op het eigen domein maakt; de Grower Champagne of Champagneboeren.
RC - Récoltant-Coopérateur:
één enkele wijnbouwer, die zijn druiven volledig laat verwerken tot wijn door een coöperatieve wijnmakerij om vervolgens onder zijn eigen label te verkopen.
SR - Société de Récoltants:
een geregistreerde onderneming die is opgericht door twee of meer wijnbouwers die dezelfde wijnmakerij delen en gebruiken om wijn te maken en verkopen onder hun eigen label. In vergelijking met de CM zijn de wijnbouwers in de SR meer betrokken bij het wijnbereidingsproces.
CM - Coopérative-Manipulant:
een coöperatie van wijnbouwers die het product van hun gezamenlijke wijngaarden mengen om te verkopen onder één of meerdere labels.
NM - Négociant-Manipulant:
de producenten die wijn bottelen en op de markt brengen met druiven of most die zij van wijnbouwers kopen. Soms bezitten zij eigen wijngaarden, die ook ingezet worden om wijn van te maken. Dit is waar de grote Champagnehuizen in passen.
ND- Négociant distributeur:
handelaar die wijn inkoopt en onder zijn eigen naam verkoopt.
MA - Marque d'acheteur:
een eigen merk van een externe koper.
De letters zijn op het Champagne etiket te vinden en vertellen je welk soort producent de Champagne heeft gemaakt.
Hoeveel boeren produceren dan daadwerkelijk hun eigen Champagne? Zo’n 4000 van de 16100 boeren produceren Champagne. Daarvan brengt ongeveer 50% zijn druiven, most of wijn naar een coöperatie om Champagne van te maken (RC). Uiteindelijk zijn er dus maar ongeveer 1800 (11%) boeren die daadwerkelijk met hun eigen verbouwde druiven, hun eigen Champagne van begin tot eind maken binnen het eigen domein. Dit zijn de RM's.
▲ De boer en producent van Champagne William Saintot in zijn cellar.
Ontwikkelingen
Alhoewel men zich er, zeker in Nederland, steeds meer van bewust is dat er veel meer Champagnes zijn dan die van de Grandes Marques, is het voor veel kleinere boeren lastig te blijven voortbestaan en is het aantal RM's aan het afnemen. Zij stappen bijvoorbeeld over op het verkopen van al hun druiven. Uiteindelijk levert het ze veel meer op zonder al te veel extra moeite. Het verbouwen van druiven en het onderhouden van de wijngaard is namelijk een hele klus. Daar komt bij dat het zelf produceren van Champagne om nogal een grote investering vraagt qua tijd, ruimte, middelen en geld. Bovendien is het een risicovolle onderneming, omdat de boeren vaak weinig grond bezitten en zijn gevestigd in één gebied of dorp. Mochten er ziektes of slechte weersomstandigheden zijn (wat met de klimaatveranderingen steeds vaker voorkomt), kan de hele opbrengst van een boer naar de knoppen gaan.
Overigens zien we aan de andere kant dat succesvolle RM’s soms hun RM status verliezen, omdat zij druiven of wijnen moeten inkopen om aan de groeiende vraag te voldoen. Grond is namelijk schaars. Gevolg van dit alles is dat het aantal RM’s afneemt en steeds zeldzamer wordt.
Aanpak en gedachtegang
De RM’s die overblijven, doen hard hun best om op hun eigen manier ambachtelijk wijze bijzondere Champagnes te produceren. Consistentie is hierin niet altijd het uitgangspunt, waar dat bij de grotere producenten wel van uiterst belang is. Denk aan de Non Vintage Champagnes die jaarlijks hetzelfde zouden moeten smaken. De Growers hebben de mogelijkheid snel in te spelen op trends, te experimenteren en jaarlijks geheel andere blends uit te brengen of bijvoorbeeld alleen vintages te produceren, zoals bij Champagne La Villesenière: allemaal Champagnes uit één jaar.
Het geeft ze daarmee de mogelijkheid te focussen op expressie. Expressie van terroir, druif en jaar om zo de specifieke stijl van een druif en gebied in dat jaar te weerspiegelen. Juist omdat de producenten ook de wijnbouwers zijn, weten ze als geen ander hoe hun percelen werken en hoe ze deze het best kunnen inzetten in de uiteindelijke Champagne.
Vaak (maar zeker niet altijd!) wordt dit gecombineerd met bepaalde wijnbouw-en productiemethoden om zo dicht mogelijk bij het natuurlijke te blijven. Enkele voorbeelden zijn het gebruik van wilde/natuurlijke gisten, het (bijna) niet inzetten van sulfieten, het niet filteren van de wijn, een laag dosage gebruiken, duurzaam wijnbouwen, biodynamisch wijnbouwen of zelfs biologisch wijnbouwen.
De meest bijzondere wijnen zijn het resultaat hiervan. Denk aan onze 'Les Cuteries' van Champagne La Villesenière (100% Chardonnay uit 2015 verwerkt in eikenhout, afkomstig van één perceel, met paard geploegd en geen pesticiden gebruikt) en 'La Côte de Chignon' van Champagne William Saintot (100% Pinot Noir uit 2011 verwerkt in eikenhout, afkomstig van één perceel met vuursteen in de bodem, duurzaam verbouwd en wijngaard gericht op het zuiden met de perfecte helling).
De Growers hebben de mogelijkheid te experimenteren en kleine oplages te maken zonder al te veel risico te lopen. Binnenkort brengt Champagne William Saintot een micro-cuvée uit die verwerkt is in amfora uit Georgië; een alternatieve vinificatietank. Ook de huidige micro-cuvée van Champagne William Saintot: Meuniers de mes Grands-Pères is daar een goed voorbeeld van.
Het leuk hiervan is, dat het een enorme variatie aan Champagne voorbrengt. Champagne van de wijnboer kan meer uitgesproken, echt verrassend en uniek zijn. Iedere wijnboer doet het natuurlijk anders en heeft zijn eigen methoden. Dat proef je. Natuurlijk is het nog steeds gemakkelijk als Champagne te herkennen, maar toch smaakt het anders dan je bij de grote huizen proeft. Mede dankzij de technieken die bij de grote huizen minder ingezet kunnen worden (uiteraard zijn er altijd uitzonderingen). Wij vinden dat de variatie aan Grower Champagne geweldig is, een echte ontdekkingsreis. Met elke fles wordt wel iets bijzonders gedaan of zit een bijzonder verhaal achter.
Belangrijk om te beseffen is dat zeker niet alle wijnbouwers de allerbeste en meest unieke Champagne produceren en de grote huizen niet alleen commerciële of ‘standaard’ bubbels produceren. Ook de grotere domeinen en huizen creëren bijzondere Champagne en maken hun wijnen steeds expressiever en meer onderscheidend. Onze tip: blijf proberen. Champagne is heel divers en kan verrassen. Proef voor jezelf en laat je niet leiden door wat anderen zeggen. Het is jouw persoonlijke smaak!
*Cijfers van het SGV